Monday, January 9, 2012

Post 7: PNEUMONIA

Mizoten Pneumonia hi kan hre lâr angreng hle a, thihpui pawh kan awm nual ṭhin a nih hi. Khawvêla mi 1000 zinga 2 emaw vêlin an vei ṭhina ngaih a ni a, Pneumonia vei damdawi ina enkawl ngaite zinga za zêla 10 vêl laiin an thihpui ṭhina chhût a ni bawk.  A bik takin naupang zingah te, tar kum 70 chung lamte leh HIV hrik paite zingah he natna thihpui hi an tam leh zual ṭhin.  Pneumonia chungchâng tawi kim deuhin sawi i han tum teh ang:
Pneumonia hi engnge? Pneumonia  chu ‘çhuap vûng’ tihna a ni mai awm e (vûng=inflammation). Chu chuap vûng chu natna hrik vâng a ni tlângpui.
A lo lan chhuah dan: A mihring hrisêlna dinhmuna  zirin leh a natna hrika zirin a lo lan chhuah dân a dang hret hret thei a. Pneumonia tam takah chuan a hmain hritlâng leh khawsik ser ser te pawh an nei hmasa thei bawk. Miin Pneumonia a lo vei chuan rei lo te chhûngin a lo na viau nghâl a, khawsik sâng tak leh khuh a lo nei a,  thaw a lo hah a, an thaw a rang  bawk ṭhin. A tirah chuan khuh ro deuh a ni thei a, ni hnih khat hnuah chuan khâk ung deuh khek khuk a lo chhuak fo ṭhin.  Thâwk leh khuh zâwngin âwm chhûng a na viau thei bawk.
Pneumonia vei tiawlsamtu leh tizual theitu ṭhenkhatte:
·         Influenza hritlâng natna
·         Hospital-a dam lo na tak
·         Mei zuk
·         Zu in
·         Taksa invênna tlahniam (entirnan HIV/AIDS vei, adt.)
·         Drugs ngawlvei inchiu ṭhinte
·         Thawkna dâwt hnawhtu a awmin (entirnan Cancer, adt)
Pneumonia chi hrang hrangte:  A natna kai dan aṭangin hetiang hian lo thliar dawn ila:
1.   Khawlai aṭanga kai (Community-acquired): Khawlai boruak leng vêl aṭanga kai a ni a, damdawi ina darkar 48 awm tlin hma zawnga kai pawh a huam tel bawk. Natna hrik pakhat Streptococcus pneumoniae  an tih chu hetiang Pneumonia thlentu tam ber hi a ni. Hetiang Pneumonia natna lan chhuah dan tlangpui chu:
·         Thaw a rang-minit khatah vawi 30 emaw a aia tam
·         BP a hniam (Diastolic <60mmHg)
·         Hriatna a chiang lo ( rilru buai)
·         Natna dang kaihhnawih a nei mai thei
·         Kum 65 chung lamah thihpui an tam.
2.   Damdawi in aṭanga kai: Damdawi in aṭanga kai niin, darkar 48 aia rei damdawi ina awm tawhte chauh hei hian a huam.  A awmtirtu natna hrik lar zualte chu Gram-negative bacteria(klebsiella, pseudomanas,  adt) an tih te leh Staphylococcus aureus te hi an ni.
3.   Hip luh palh (aspiration): Mi ‘unconscious’-a awm te(entir nan hnim-hlum pek lai te, zu rui lutuk chatthla te, adt.), BP sâng avanga ‘Stroke’ nei te, chaw kawng lam dik loh avang te, ha leh ka chhûng hrisêl loh avang tein hetiang Pneumonia hi kai theih a ni.
4.   Taksa râl do khâwl tla hniam (immunocompromised): HIV/AIDS vei te leh natna benvawn rei tak nei te zingah hetiang Pneumonia hi a awm duh bik.
Hetiang zâwng lo pawh hian a natna thlentu hrik aṭangin Pneumonia hi an thliar hrang ṭhin bawk.
Tests tih ngai: He natna hre tura ‘tests’tih ngai ṭhenkhatte chu:
·         X Ray-chest (âwm bâwr Xray)
·         Thisen test
·         Khâk test
·         Chuapa tui tling a awm chuan siak chhuaha test a ṭha bawk.

A enkawl dan:
·         Antibiotics:  Pneumonia awmtirtu natna hrika zirin antibiotics pek tûr bik a hriat theih a. A natna hrik hriat mai loh pawhin Pneumonia a kaina hmun leh kai dan nia rin aṭangin  a ngeih ber tûr nia rin kha  pek nghal tho tûr a ni.
·         Oxygen:  Oxygen pek apiang hi thi tur nia ngai tlat Mizo zingah kan la tam hle. Pneumonia vei hi a châng chuan an thawk a sak avangin an taksa mamawh tawk Oxygen an hip lut thei lo va, chu chu ṭanpui nan Oxygen an pe ṭhin a ni.
·         IV fluids (thisen chaw): A châng chuan pek an ngai mai thei bawk.
·         Na chhâwkna: Thâwk zâwngin âwm chhûng lam te lo na viau se na chhâwkna pêk an mamawh thei bawk.

Note:  Heng natna chungchânga thu ziakte hi a ‘simple’ thei ang ber leh a tlangpui tak meuh meuh chauh ziak a ni a.  Doctor râwn loh phah nân ni lovin, doctor râwn a pawimawhzia târlan nana ziak an ni zâwk e.

16 comments:

  1. Ka fanu hi kum a tlin hma atanga pneumonia ina a tihbuai chhoh reng a ni a, a manganthlakin amah avang hian damdawiah pawh kan inseng hnem hle. Antibiotics hmanga injection a tawng zing malh malh hle a, damdawiinah vawi tam kan luhpui bawk. Pneumonia hian a ching chau ve deuh nge, antibiotics effect zawk aw.... a chawrchein tawng a thiam har kher mai.

    ReplyDelete
  2. @caribou, a lo ni tak maw! I fanu chu a va khawngaihthlak reuh ve. Tawng a thiam har leh chawrche deuh chungchangah chuan i sawi ang khi a chhan a ni thei ve tho mai. Chutih lai chuan chhan dang vang pawh a ni thei bawk a, ngaihthatawm lo khawpa chawrche a nih chhoh zel chuan entir nawn leh pawh a that ka ring e.

    ReplyDelete
    Replies
    1. awm chhung hnawk ri berh berh hi engtia tih chi nge niang le..pneumonia kaihhnawih a ni ve tho em le..nge..hritlangah hian a awm ve thin zawk le..khawngaihin min lo hrilh lawk mai

      Delete
  3. A va thain a va bengvarthlak thin em aw.. Hetia han chhinchhiah mai a har sia, ka copy ang a, ka print teh ang.

    ReplyDelete
  4. E, TS, lo print hmiah hmiah rawh.

    ReplyDelete
  5. I post dangte pawh ka'n print-out ang e. A lawmawm thin khawp mai. Rawn ti zel rawh.

    ReplyDelete
  6. A ngaihnawm hle mai. Hmanni khan ka fanu-in a thih phah tep mai a kan buai teh e. Tuma chunga thlenglo tura ka duh a ni.

    ReplyDelete
  7. TS, kan la rawn ziak zel dawn e. Hlawkpui nana i lo hman chuan a lawmawm thlawt e.

    Pu HV, i fanu a lo dam lo ve a ni maw? A lo ṭha chhuak leh tawh chu a lawmawm e. Ni e, heng natnate hi tu chungah mah thleng lo se a ṭha ngawt mai.

    ReplyDelete
    Replies
    1. dina, nia mawle, eitur allergy a ngah lutukna hian a kaihma tir tlat a (an sawi danin). Tunah chuan naupang pangai ani leh tawh e.

      Delete
  8. Bengvar thlak hle mai, engtia inven tur nge tih lam awm se ava tha awm em ka ti mai mai

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anonymous, i sawi dik khawp mai. A chunga Pneumonia vei tiawlsamtu/tizualtu zinga mei zuk, zu in, drugs-a inchiu te ringawt pawh khi ti lo ila nasa takin a risk kan tihniam thei ang. Inven dan ṭha ber pakhat chu nun uluk leh invawn fai peih hi a ni bawk.

      Pneumonia thlentu hrik ṭhenkhat laka invenna Vaccine te hi chu an sawi ve na a, hman tlanglawn tlâk tak tak an ni lem hrih lo a niang.
      ReplyDelete

      Delete
  9. hriat awlsam tur deuh a i rawn ziak thin hi chu chhiar a nuam thei khawp mai..theih phei chuan damdawi ei tur te ziak tel bawk la..

    ReplyDelete
    Replies
    1. Angaiha, damdawi ei tur han ziak vek hi thenkhatin an lo hmang dik lo thei a, chu chu kan han vengthawng deuh maw le. Mimal taka min rawn duh tan hei "Doctor rawnna" phekah hian a theih tho a, chung mite hnenah chuan damdawi ei dan chu chiang takin kan hrilh thei e.

      Delete
  10. Hei 2018 a ni tawh naa he thu hi a la thar reng mai.

    ReplyDelete
  11. Naupang ka na/duk vek hi engtia enkawl chi nge ni ang?

    ReplyDelete